Participatie is doen

Participatie is een heet hangijzer binnen de hedendaagse politiek. De inwoners moeten vooral meedoen en meebeslissen. Dat is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Willen de bestuurders het echt? Hoe werkt het dan? Hoe zien de inwoners het? Wat is de rol van de ambtenaren? De Vrijstaat Roetz vraagt de komende maanden diverse gastschrijvers om over dit onderwerp te publiceren. Deze bijdrage is van Ronald Brantjes, voorzitter van de Participatieraad in Beverwijk.

Participatie is een veel gebruikt woord binnen onze samenleving en lijkt voor iedereen een andere betekenis te hebben. Het gebruik van het begrip ‘participatie’ – zo is mijn ervaring – schept verwachtingen over en weer, tussen de uitspreker en de toehoorder. Verwachtingen die ik als onderdeel van de participatieraad Beverwijk probeer te koesteren en invulling te geven als voorzitter. En als ‘ik’, die ik ben.

Voor mij begint participatie bij het uitspreken; de betekenis van het woord, de aantrekkingskracht dat het uitoefent op de inwoners die zich geroepen voelen en gehoord willen worden. En juist hierdoor lijkt het ook aan kracht te moeten inboeten, want het is alsof iedereen een andere verwachting koestert bij het horen van het woord participatie. Het uitspreken van het woord participatie schept een bepaald verwachtingspatroon.

Is participatie een modegril of een blijvertje? Participeren betekent letterlijk deelname. Aan wat? Iets. Subjectief als een persoon of groep personen en objectief als datgene waar aan wordt deelgenomen. Participeren is ergens aan meedoen. Vrij en naar eigen inzicht gedefiniëerd; de participatiemaatschappij is een samenleving waarin iedereen meedoet.

We nemen sowieso deel aan de maatschappij, door er gewoonweg in te bewegen, we gaan relaties aan, we geven betekenis aan die relaties en nemen verantwoordelijkheid voor die relaties. Relaties die zowel persoonlijk als professioneel van aard zijn.

De roep om participatie klinkt luider dan ooit. Voor mij klinkt het als een rauwe schreeuw, een schreeuw om aandacht. Participeren is voor mij vrijwillig maar niet vrijblijvend, participeren leidt naar participatie.

De wens tot participeren stamt uit de participatiewet uit 2015, de overheid wil dat burgers actief gaan deelnemen aan de samenleving, door onder andere inspraak en medezeggenschap. De Participatieraad Beverwijk gaat niet zoals de naam lijkt te suggereren, over participatie zoals ik hiervoor omschreef, haar rol is veel beperkter.

Er zijn twaalf leden (allen inwoners van de Gemeente Beverwijk) door het college B&W benoemd met een achtergrond vanuit cliëntenraden, ouderenorganisaties, WMO- raad en professionele achtergrond in het werkgebied van ondernemerschap, zorg en belangenorganisaties.

De participatie is primair gericht op het beïnvloeden van beleidsontwikkeling, zodanig dat de groep inwoners die hier direct of indirect mee in aanraking komt, weet dat haar visie in het beleid gehoord is. Zij organiseert dit door het vormen van zogenaamde focusgroepen met elk een eigen specifiek aandachtsgebied.

Een focusgroep bestaat uit een of twee leden uit de participatieraad, een of twee beleidsambtenaren, een deskundige uit de praktijk en een aantal betrokken burgers vanuit onze eigen individuele en gedeelde achtergrond. Gezamenlijk zetten zij aan tot het maken van een beleidsvoorstel, waarbij het de taak is van de deelnemende participatieraadsleden, toe te zien op een duidelijke doel- en procesomschrijving en bijbehorende tijdsplanning.

Bij ongevraagd beleid, neemt de participatieraad zelf een initiatief en brengt dat in via beleidsambtenaren Sociaal Domein, direct betrokken bij onze participatieraad. Dit kan over velerlei thema’s gaan uit het Sociaal Domein en of Jeugd-domein die burgers direct raken. Een goede relatie met het netwerk is onontbeerlijk voor ieder individueel lid als ook voor het collectief. 

Binnen de participatieraad wordt richting en sturing gegeven op en vanuit de focusgroepen. Dit is een voortdurende wisselwerking tussen bewoners, participatieraad, ambtenaren, focusgroepen en individuele leden.

De participatieraad telt op dit moment tien leden: voorzitter Ronald Brantjes, Cor Hienkens pmr, Barbara Rietkamp secr, Ada Beijerbergen, Gerrie Lischer, Monia Ouchani, Dimitar Ruskov, Cees Hamers, Leen Wierenga en Willem Paardekooper.

Voor zover de participatieraad Beverwijk. Interessant is hoe vorm gegeven wordt aan participatie in meer algemene en brede zin binnen gemeente. Er is in 2018 ongeveer gelijktijdig met de participatieraad een zogenaamde TRIP commissie in het leven geroepen, Tijdelijke Raadscommissie Inwonersparticipatie. 

Nog een participatieraad? Ik hoor het u zich afvragen? Nee, deze commissie heeft zichzelf in het leven geroepen om te zien hoe en op welke wijze inwonerparticipatie binnen de gemeente Beverwijk vorm en inhoud gegeven kan worden.

Ik schrijf dit artikel in de wetenschap dat participatie in de Gemeente Beverwijk mede door corona een stuk lastiger is geworden. Fysieke groepsbijeenkomsten in het stadskantoor zijn verboden, waar het bedrijfsleven op anderhalve meter afstand fysiek nog wel bijeenkomt is het de overheid die (misschien terecht) het beste jongetje van de klas wil zijn op gebied van afstand houden, thuiswerken en niet fysieke overlegvormen. 

Participatie is vrijwillig maar niet vrijblijvend, alle stakeholders zullen inspanningen moeten blijven verrichten om participatie mogelijk te maken, ondanks alle beperkingen die corona met zich meebrengt. Participatie staat onder druk. Participatie is een containerbegrip geworden en dient opnieuw te worden uitgevonden.

Iets waar ik heel graag aan mee wil werken, is het opnieuw vorm en inhoud geven aan participatie in Beverwijk. De gekozen werkvormen bestaan bij de gratie van de medewerking van alle partijen. Deze samenwerking is onder druk komen te staan, doordat mensen, vrijwilligers en organisaties elkaar niet meer fysiek kunnen of mogen ontmoeten.

Participatie is een container begrip geworden

De ontmoeting is onder druk komen te staan. Waar we elkaar niet meer ontmoeten, vervreemden we (afhankelijk van de intensiteit en frequentie van de ontmoetingen) van elkaar, en binnen dit proces zijn we zoekende naar creatieve vormen van participatie. Deze creatieve vormen gelden niet alleen voor specifiek domeinen maar zijn breed toepasbaar. Het proces van creativiteit is niet domein afhankelijk, niet persoonsafhankelijk, niet ambtenaarafhankelijk, het proces is onafhankelijk.

De participatieraad Beverwijk is een creatieve autonome raad terwijl de commissie TRIP is opgeheven en er binnen de gemeente wordt gezocht naar het invullen van de aanbevelingen vanuit die commissie, is de participatieraad Beverwijk naarstig op zoek naar de ambtenaren van de verschillende velden binnen Sociaal Domein en Jeugd om toch maar vooral aangehaakt te blijven. Een lange zin, nu ik hem zo na lees, dat is participatie vormgeven ook, een weg van de lange adem.

Het is moeilijk te zeggen welke kant het opgaat, mijn persoonlijke visie op participatie is dat het breder getrokken mag worden zodat er recht wordt gedaan op de authentieke definitie van participatie. Creativiteit en autonoom zijn, zijn voorwaarden die ik stel aan participatie. Waarden die niet uit het oog mogen worden verloren, omdat deze als eerste onder druk komen te staan zodra participatie in die vorm met de ambtenarenorganisatie in aanraking komt; systemische krachten gaan werken. Waar de een los van de uitkomst alles mag en kan, is de ander gericht op controle en procesmatige sturing en ook nog eens politiek-gevoelig. En daar waar het wrijft heb ik geleerd ontstaat glans, die glans vanachter een beeldscherm vanuit misschien wel vijftien woonkamers, laten ontstaan, dat vind ik een lastige uitdaging.

En toch ga ik de uitdaging graag aan, en ja in de huidige tijd is het ‘ja zeggen’ iets anders dan het ‘ja doen’, omdat er tegen de grenzen van de beperkingen rondom corona aangelopen wordt. In de tussen liggende tijd gaat de bestuurlijke organisatie door en is het laten aansluiten van focusgroepen en participatieraad op met name nieuw beleid een uitdaging die uit de weg gegaan lijkt te worden gegaan. Juist nu in deze tijd waar verhoudingen scherper dan ooit naar voren komen, is het oh zo belangrijk, elkaar te blijven ontmoeten, te spreken, vast te pakken en vervolgens weer los te laten.

De wil is er, overal, de realiteit is weerbarstiger. Laten we gebruik maken van de aanwezige expertise en het netwerk van de participatieraad en haar individuele leden om zo de Participatieraad Beverwijk te laten werken voor en door alle inwoners van Beverwijk. Want mijn ervaring is dat de wil er bij alle partijen is; juist de samenwerking die zo nodig is wordt nog steeds door alle partijen onderschreven (ambtenaren, college, organisaties en participatieraad)!

Participeren is een werkwoord, doen dus. Meedoen, samen met elkaar, niet op afstand achter bureaus, maar doen wat binnen de eigen mogelijkheden van het moment liggen. Ieder participatietraject is een reis op zich. Niet het antwoord maar de vraag is de weg om daar te komen waar je wilt. Dat vraagt betrokkenheid, daadkracht en doorzettingsvermogen. Met de betrokkenheid is niets mis, daadkracht is er bij de direct betrokkenen, diegenen die het raakt. En naarmate de afstand tot de groep groeit, neemt de daadkracht vaak evenredig af.

De daadkracht daar heb ik als voorzitter een leidende rol in, het vuurtje aan houden en daar waar nodig wat oppoken. Participatie is niet vrijblijvend, voor niemand niet. Als participatiemaatschappij een pleonasme is het hier en nu aanwezig zijn voor niemand vrijblijvend en zij wij aan elkaar tot empathie verschuldigd, schatplichtig.

De daadkracht daar gaat het om, en gaat het ook vaak schuren. Want je zal maar ambtenaar zijn en van beste wille zijn (en dat zijn ze weet ik uit eigen ervaring) en je hebt een zwaar takenpakket en dan moet je ook nog meewerken aan participeren op een manier die je misschien als omslachtig ervaart, en dan zit je ook nog eens thuis te werken(…) Dat is de realiteit van dit moment, de mooie participatietrajecten die zijn afgerond, lopen op er aan komen die worden gauw vergeten. Het behoefteonderzoek wat wij in Wijk aan Zee hebben gedaan is een voorbeeld van participatie in optima forma. Een bruisend en enthousiast participatietraject waar participatieraad, ambtenaren, Wijk aan Zee en organisaties gezamenlijk optrokken. Een uitgebreide enquête uitvoerde door middel van de zogenaamde participatiebus en waaraan nu verder gewerkt wordt. 

Geen traject is hetzelfde, geen traject kent een vanzelfsprekend verloop, en dus is doorzettingsvermogen een vereiste voor ieder participatieproces om niet bij de pakken neer te gaan zitten als het anders gaat dan je zelf had verwacht, immers het participatieproces de reis van de vraag staat centraal en niet jij als direct betrokkene of lid van de raad. Juist nu zouden mensen elkaar moeten kunnen blijven ontmoeten, niet via teams of zoom, maar in persoon, we kunnen wandelen, fietsen en de uitkomsten vervolgens in ander breder verband delen via teams of zoom. Maar de ontmoeting is en blijft het ultieme middel om de samenleving te laten werken voor elkaar en dus ook voor jou.

Participatie is hiermee veel meer dan de oorspronkelijke Latijnse betekenis ‘deel en nemen’, het is veel meer; het laten zien dat je deel uitmaakt van en meedoet aan de samenleving Beverwijk en Wijk aan Zee. In Wijk aan Zee staat een heel mooi beeldenpark Zee van Staal, (tot stand gekomen in een andere periode met een speciale betekenis) dit beeldenpark ademt ‘Participatie’, gebaseerd op wederzijds belang, begrip en samenleven.

Misschien is het tijd om samen aan een nieuw beeld te werken, een beeld dat staat voor de uitdagingen in deze tijd? Wie doet mee?

Het uiten van het in mijn ogen voortdurende creatieve proces van participatie in een kunstwerk dan is participatie in de gemeente Beverwijk een blijvertje. Een kunstwerk om bij stil te staan, te mijmeren en weer verder te gaan, om bij terug te komen. Een blijvertje in Wijk aan Zee? die ons herinnert aan waar het echt om gaat(…)

Ronald Brantjes is Beverwijker, ondernemer bij Numineus, een plaats voor duurzame re-integratie en persoonlijke groei. Casemanager verzuim en vrijwilliger (voorzitter) binnen de Participatieraad Beverwijk en begeleider van een gespreksgroep voor bewoners van Lommerlust. Ronald.Brantjes@gmail.com